_{Foto door Ekatarina Bolovtsova}

Participatie is vanaf 1 januari 2024 verplicht, van particulier tot projectontwikkelaar tot gemeente, en moet daarnaast aantoonbaar goed zijn uitgevoerd. Maar als de gemeente al vroeg in het proces volop participatie organiseert, wat wordt dan de rol van de gemeenteraad?

De gemeenteraad kent drie rollen: de kaderstellende rol, de controlerende rol en de volksvertegenwoordigende rol. Volgens Hanneke Willemstein, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden, is de raad als eerste aan zet door kaders te stellen. “Te beginnen met de omgevingsvisie. Hoe moet de leefomgeving eruit zien over 20-30 jaar en hoe gaan we daar strategisch naartoe? In de nieuwe situatie moet de raad van tevoren vaststellen over welke buitenplanse omgevingsactiviteiten zij een bindend advies wil geven om af te mogen wijken van het omgevingsplan. Alleen die zaken belanden op de agenda van de raad. De VNG heeft hiervoor een voorbeeldlijst opgesteld die je kunt aanpassen naar je eigen situatie.”

Ook bij het vaststellen van het nieuwe (verplichte) participatiebeleid moet de raad haar kaders vooraf vaststellen. Dat is best abstract en ingewikkeld maar heel belangrijk, omdat je met elkaar afspreekt in welke gevallen je welke mate van participatie wilt gaan toestaan. Na afloop van een proces kan de raad haar controlerende taak vervullen door te oordelen of de belangen van de verschillende partijen voldoende zijn behartigd. De eerder vastgestelde kaders zijn hiervoor leidend.

Hoe zit het dan met die volksvertegenwoordigende rol van de raad?

Misschien wel de leukste en belangrijkste rol van de raad is het contact met de samenleving. Voor de meeste raadsleden komt de input allereerst uit directe kring. Daarnaast gaan raadsleden regelmatig naar bijeenkomsten en worden ze ook door inwoners benaderd als er iets speelt. Sommige gemeenteraden organiseren één of twee keer per jaar een tocht langs allerlei organisaties en bedrijven, om zo op de hoogte te zijn van situaties en belangen.

Toch maken veel raadsleden zich best wat zorgen nu de nieuwe Omgevingswet participatie afdwingt in een zo vroeg mogelijk stadium van het proces. Raadsleden worden vaak pas later bij ontwikkelingen en beleid betrokken en krijgen vanuit het college meestal kant-en-klare voorstellen voorgeschoteld. Het proces om inwoners en andere belanghebbenden te betrekken is dan allang gaande. Sterker nog, waarschijnlijk worden die voorstellen begeleid door een nieuwe participatieparagraaf met vastgestelde uitkomsten.

Is het dan terecht dat raadsleden zich zorgen maken over hun rol als volksvertegenwoordiger? Want: kun je als raadslid de uitkomsten van het participatieproces nog naast je neerleggen? Of wordt je rol beperkt met alleen kaderstellende en controlerende taken? 

Kun je als raadslid de uitkomsten van het participatieproces nog naast je neerleggen?

De Beuk Organisatieadvies schreef in 2010 een interessante nota over de raad en burgerparticipatie. Daarin stelt Andrée van Es in het voorwoord: “Achteraf lijkt het niet eenvoudig voor de raad om in de besluitvorming af te wijken van de resultaten van het participatieproces. Representatieve democratie en participatieve democratie lijken soms te botsen. Een oplossing is echter: de raad maakt (vooraf) en toetst (achteraf) de concrete procesafspraken tussen burgers, college en raad. Ook door zelf burgerparticipatie te organiseren kunnen ze het vertrouwen en de legitimiteit van hun besluiten vergroten. Voordeel van deze werkwijze is dat de lijnen kort blijven en de politiek vanaf het begin de opvattingen van bewoners kan meenemen. Bovendien wordt de deliberatieve kwaliteit van de besluitvorming verbeterd.” 

De Beuk adviseert in het rapport aan raadsleden om ervoor te zorgen dat ze vanaf het prille begin zijn aangehaakt. Dit vraagt erom om op tijd te weten wat er speelt en waar het college aan werkt. 

Werken aan verbinding

Het is aan de raad en de raadsleden om te laten zien hoe serieus zij burgerparticipatie nemen. Dit kunnen ze alleen doen in contact met de inwoners en andere belanghebbenden. Met elkaar in gesprek gaan betekent ook verwachtingen managen. Je bent als raadslid geen doorgeefluikje, maar moet ALLE belangen afwegen. Wanneer je vooraf helder communiceert hoever de invloed van de inwoners gaat, hoeft dit geen probleem te zijn. 

      _{Informatie ophalen                                               Meningsvorming                                               Terugkoppeling}

Is de besluitvorming achter de rug, dan rond je het proces zorgvuldig af met een terugkoppeling van alle afwegingen en onderbouwingen van de genomen besluiten. Door als raad later te polsen of de besluiten ook leiden tot de gewenste resultaten, blijf je actief werken aan de verbinding die je in het proces tot stand hebt gebracht.

Als raadslid is het belangrijk om goede gesprekken te voeren of je hierin te bekwamen. Actief luisteren en de stukken kennen horen er uiteraard ook bij. Tot slot adviseert De Beuk om digitale instrumenten te benutten.

Hoe werkt dit nu in de praktijk?

De raad gaat over de kwaliteit van het proces en de besluitvorming. Om burgerparticipatie in het werk in te bedden is het volgende proces mogelijk:

1. Benoemen wat de raad wil vragen: welke kaders er zijn, wat staat al vast, hoeveel ruimte wil de raad geven en wat gebeurt er met de resultaten;
2. Betrekken van de inwoners en andere belanghebbenden: ophalen van ideeën en meningen, standpunten en belangen;
3. De discussie verrijken met de input van de bewoners: inhoudelijke debatten voeren, keuzes helder krijgen;
4. Feedback geven: hoe gaat de raad om met de resultaten uit het participatieproces en de verschillende belangen? Belanghebbenden informeren en verantwoording afleggen.
5. Evalueren: leiden de genomen besluiten ook tot de gewenste resultaten? Wat gaat er goed of willen we nog iets veranderen? Opnieuw betrekken van alle belanghebbenden om bij te kunnen sturen indien nodig.

<sub>Het participatieproces van de raad in 5 stappen:
1. Randvoorwaarden     >    2. Informatie ophalen     >     3. Meningsvorming     >     4. Feedback     >     5. Evalueren</sub>

In het rapport van De Beuk vonden wij deze aanbevelingen van deskundigen ook interessant:

Denters, De Groot en Klok¹:

Pleiten voor nieuwe kanalen voor burgers om hun zorgen en ideeën bij de raad te agenderen door het scheppen van nieuwe rechtstreekse mogelijkheden voor controle en beïnvloeding door burgers van het lokaal bestuur.

De Graaf²:

Je helpt bewoners en andere belanghebbenden niet verder door alleen input op te halen, maar juist door deze op een goede manier te verbinden met het besluitvormingsproces.

In ’t Veld³:

Pleit voor meer ruimte voor burgers in het besluitvormingsproces, bijvoorbeeld door het invoeren van meer directe democratie. Denk aan referenda of het online raadplegen van burgers en organisaties op onderwerp.

De Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB)⁴:

Doe weer mee op het podium voor kenniswerving. Je moet als raadslid midden in het debat willen staan dat zich afspeelt in de publieke ruimte. Dat kan door zelf de informatie op te halen en betrokken uit te nodigen om met je in gesprek te gaan.

De Nationale Ombudsman⁵:

De gemeente levert extra inspanning om alle belanghebbenden actief te betrekken, dus ook degenen die zich niet meteen in eerste instantie zelf aanmelden.  

Het interactieve proces waarin burgers participeren moet goed verbonden worden met het democratische besluitvormingsproces van de gemeenteraad. Je helpt burgers en belanghebbenden niet verder door alleen input op te halen, maar juist door deze te koppelen aan het besluitvormingsproces. Dat kan door tijdens het participatieproces de verschillende belangen en meningen die er spelen voor iedereen inzichtelijk te maken. Dat is de oogst van het participatieproces, die ingebracht wordt bij de representatieve democratie.

De bewoners krijgen hiermee het inzicht dat er iets ‘gekozen/besloten’ moet worden door de raad en duidelijk is met welke belangen zij rekening moeten houden.

Youmee® inzetten in de Gemeenteraad

Wil je als gemeenteraad op een eenvoudige en laagdrempelige wijze in gesprek met de inwoners en andere belanghebbenden, dan is een online instrument een aanrader, zo stellen de specialisten bij De Beuk.

Wij vinden het belangrijk om aan te geven dat we bij Youmee® een groot voorstander zijn van een hybride aanpak. Persoonlijk met mensen in gesprek gaan levert altijd een andere uitkomst op dan mensen online betrekken. We hebben er zelfs een blog over geschreven.

Maar online met mensen in gesprek gaan biedt bijzondere voordelen die je met een live gesprek niet hebt. Wanneer je hierbij kiest voor Youmee®:

• Kies je voor een kant-en-klaar systeem dat binnen een dag operationeel is
• Zet je een instrument in waarmee je rustig kunt luisteren naar de inzichten en kennis die er is in de samenleving
• Kun je veel meer mensen bereiken - in minder tijd en veel minder kosten
• Bied je door de asynchroniciteit van het systeem een grotere groep mensen de kans om deel te nemen
• Boor je doelgroepen aan die je anders nooit spreekt
• Maak je het mensen laagdrempelig en gemakkelijk om deel te nemen aan het maatschappelijke debat
• Werk je gelijkwaardig en inclusief
• Kunnen mensen eerlijk hun mening geven, omdat ze anoniem meedoen
• Zien mensen onderling ieders bijdrage, wat bijdraagt aan meer begrip, transparantie en vertrouwen
• Hoeven mensen niet van mening te veranderen
• Geef je eenvoudig feedback om te laten zien dat je alle stemmen hebt gehoord
• Heb je meteen een communicatiemiddel in handen waarmee je deelnemers op de hoogte kunt houden van de voortgang of het besluit
• Betrek je deelnemers eenvoudig en snel bij een evaluatie, ook al is dat maanden of jaren later
• Maak je voor elk nieuwe onderwerp een nieuw vraagstuk aan en bekijk je per keer wie je hiervoor uitnodigt

Met Youmee® heb je als gemeenteraad je eigen onderzoeksinstrument in handen. Het inzetten van Youmee® is simpel, maar vraagt uiteraard wel wat denkwerk. Het kan handig zijn om een werkgroep aan te stellen die de vraagstukken van de raad samen met de griffie in kaart brengt en beheert. 

Voor het betrekken van de samenleving kunnen de fracties hun achterbannen inschakelen. Mogelijk kan de afdeling communicatie van de gemeente helpen bij het activeren van andere doelgroepen zoals jongeren, het ‘stille midden’ en mensen met een niet-westerse achtergrond. Bij Youmee® hebben we hier ervaring mee en kunnen we adviseren en ondersteunen. 

Is jouw gemeenteraad bezig met burgerparticipatie en wil je daarvoor je eigen (eenvoudige!) instrument gebruiken? Dan is Youmee® echt een goed idee dat ook nog snel inzetbaar is. Wij geven graag een online demo of komen op verzoek bij uw raad op bezoek.

Tekst: Margriet Twisterling, voormalig raadslid en fractievoorzitter, bedenker en ontwikkelaar van Youmee®

<sub>____________________________________________________________________
1) ‘Prof. dr. Bas Denters, drs. Merel de Groot en dr. Pieter-Jan Klok: Een wezenlijke vertegenwoordiging der burgerij. Over de rollen van de gemeenteraad na de dualisering van het gemeentebestuur’. In: Congresuitgave Staat van de Dualisering, november 2008, pp 59-63

2) ‘Laurens de Graaf: De Raad van burgers’ In: Lokaal bestuur (2009), 33 (7/8), pp 18-19</sub>

<sub>3) ‘Hans Bekkers en Henk Bouwmans: Bekwame burger redt democratie. Interview met Roel in ’t Veld’. In: Binnenlands Bestuur, week 34, 21-08-2009, pp 26-31

4) Vertrouwen op democratie. Raad voor het openbaar bestuur. Februari 2010</sub>

<sub>5) Participatiewijzer, Tien spelregels voor behoorlijk omgaan met inbreng en inspraak van burgers.
Den Haag, september 2009 (zie ook www.nationaleombudsman.nl)

Bronnen:</sub>
VNG De Rol van de raad onder de omgevingswet
Open Overheid: De raad en burgerparticipatie (PDF)